“İki tərəf arasında dialoqun irəliləməsi istəyi olsa da, Türkiyə-Ermənistan münasibətlərinə mənfi təsir göstərən bir neçə amil var”.
Bunu siyasi elmlər və beynəlxalq münasibətlər üzrə ekspert Mehmet Gökhan Özçubukçu Busaat.az-a Türkiyə-Ermənistan münasibətlərindən danışarkən deyib.
Onun sözlərinə görə, bunlardan ən önəmlisi Ermənistanın Azərbaycanla münasibətləridir. Müsahibimiz xatırladıb ki, Türkiyə Sovet İttifaqının dağılmasından sonra Ermənistanın müstəqilliyini tanıyan ilk ölkələrdən biri olub:
“Lakin 1993-cü il Qarabağ müharibəsindən sonra Türkiyə Ermənistanla quru sərhədini bağladı və ticarət uçuşları dayandırdı. Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan 2020-ci ildə Qarabağ zəfərindən sonra mümkün normallaşma prosesini yenidən gündəmə gətirib. Azərbaycan-Ermənistan cəbhəsində gərginlik və sülh razılaşmasının olmaması Türkiyə-Ermənistan normallaşma prosesinin irəliləməsinə mane olan əsas amillərdir”.
Ekspert qeyd edib ki, Rusiya Cənubi Qafqazda öz təsirini saxlamaq üçün indiyədək Ermənistandan istifadə edib. Rusiyanın dəstəyindən ruhlanan Ermənistan Azərbaycan və Türkiyəyə güzəştə getməkdən yayınıb:
“Amma bu gün mənzərə fərqlidir. Rusiya əsas diqqətini Ukrayna müharibəsinə yönəldib. Azərbaycan 2023-cü il sentyabrın 19-20-də Qarabağda antiterror əməliyyatı keçirdikdən sonra Rusiya meydanda reallığı qəbul etdi. O, İrəvanpərəst mövqeyindən əl çəkərək Cənubi Qafqazda daha balanslı siyasət yürütməyə başladı. Bu vəziyyətdən narahat olan Paşinyan erməni diasporlarının güclü olduğu ABŞ və Fransa ilə daha sıx əlaqələr qurmağa çalışıb. ABŞ və Fransanın Ermənistanı silahlandırmaq cəhdləri həm Bakıda, həm də Ankarada diskomfort yaradır və İrəvanın səmimiyyətinin şübhə altına alınmasına səbəb olur”.
Mehmet Gökhan Özçubukçu vurğulayıb ki, Ermənistanın atmalı olduğu ən mühüm addım diasporun təsirini azaltmaq və problemlərini İrəvanın mərkəzindən həll etməkdir. Aydındır ki, diaspor nə Fransada, nə də ABŞ-da rahat həyatları ilə vidalaşmağı planlaşdırır və Ermənistanın gündəlik iqtisadi çətinliklərinə məhəl qoyur:
“Üstəlik, diaspor keçmişdə yaşamağa davam edir və onun hərəkətlərinin yalnız Ermənistana zərər vurduğunu anlamamaqda israrlıdır. Bu səbəblərdən Rusiyadan uzaqlaşan Ermənistanın regiondan kənar oyunçulardan, ABŞ və Fransadan kömək istəməsi real deyil”.
Həmsöhbətimizə görə, ikinci mühüm addım isə erməni xalqına sülhün onların marağında olduğunu izah etməkdir. Qeyd edib ki, Paşinyan son vaxtlar Ermənistanı gəzərək bu kontekstdə sülhün vacibliyini izah edir:
“Nə Azərbaycan, nə də Türkiyə Ermənistan üçün təhlükə yaradır. Sərhədlərini azad ticarət və sərmayələrə açmaqla, kiçik və dənizə çıxışı olmayan Ermənistanın iqtisadiyyatı sürətlə inkişaf edəcək. Hazırda Rusiyanın təsirinin olmaması Paşinyanın bu məqsədə çatmasını asanlaşdıracaq. Ukraynada müharibə başa çatandan sonra Rusiya hansısa yolla öz gücünü bərpa edəcək və yenidən regionda təsirini artırmağa çalışacaq. Erməni xalqı bunu görməlidir”.
“Növbəti addım Ermənistan və Azərbaycan arasında davamlı sülh sazişinin imzalanmasıdır” deyən Özçubukçunun sözlərinə görə, Paşinyan Ermənistan konstitusiyasının dəyişdirilməsi və fasilələrlə verdiyi bəyanatlar üçün bəzi addımlar atıb. Paşinyanın daxili və xarici təzyiqlərə boyun əymədən bu addımları atmağa davam etməsi vacibdir. Bu proseslə eyni vaxtda Türkiyə ilə Ermənistan arasında münasibətlər də qorunmalıdır. Regionda sülh üçün daha sürətli addımlar atıla bilər.
Mehmet Gökhan Özçubukçu: Nə Azərbaycan, nə də Türkiyə Ermənistan üçün təhlükə yaradır
Ekspert bildirib ki, Türkiyə Cənubi Qafqazda daimi sülhün bərqərar olması üçün region ölkələri, xüsusilə Azərbaycan və Ermənistanla təmaslarını davam etdirir:
“Türkiyə Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh sazişinin imzalanmasını Cənubi Qafqazda yekun sülh və sabitliyi təmin edəcək yeganə addım kimi görür. Bu məqamda həm Türkiyə, həm də Azərbaycan hər fürsətdə dilə gətirirlər ki, regionda həll olunacaq addımları Qərb dövlətləri deyil, Cənubi Qafqazdakı region dövlətləri atmalıdır. Türkiyə çoxtərəfli və sülhsevər diplomatiyası nəticəsində bir tərəfdən Azərbaycan və Ermənistan arasında daimi sülhün təmin olunması üçün lazımi addımları atır, digər tərəfdən də diplomatik prosesi intensiv şəkildə davam etdirir. Ermənistanla normallaşma prosesinin qapılarını açmaqla regionda sülh, əmin-amanlıq və daimi sabitliyi təmin etmək istəyir. Unutmaq olmaz ki, Türkiyə-Ermənistanın normallaşmasına, sərhədlərin açılmasına gedən yol Azərbaycanla Ermənistan arasında yekun sülhlə mümkün olacaq”.
Qeyd edək ki, Türkiyə-Ermənistan Normallaşma Prosesinin xüsusi nümayəndələri – səfir Serdar Kılıç və Ermənistan parlamentinin sədr müavini Ruben Rubinyan beşinci görüşlərini iki ölkənin ortaq sərhədində yerləşən Əlican-Mərqara sərhəd qapısında keçiriblər. Xüsusi nümayəndələrin əvvəlki görüşlərində razılaşdıqları məsələləri təsdiqləmələri və heç bir ilkin şərt olmadan tam normallaşma məqsədi ilə təmas prosesini davam etdirmək barədə razılıqlarını bir daha təkrarlamaları vacib idi. Akyaka/Axurik dəmir yolu sərhəd qapısının regional inkişafa uyğun olaraq fəaliyyətə başlaması və diplomatik/danışıq sahibləri üçün qarşılıqlı viza prosedurlarının asanlaşdırılacağı təqdirdə lazım olacaq texniki ehtiyacların qiymətləndirilməsi ilə bağlı tərəflərin konsensusa gəldiyi qeyd edilib.
