ABŞ hərbçilərinin Ermənistana yerləşdirilməsi, bölgədəki geopolitik və təhlükəsizlik dinamikalarının mürəkkəbliyini əks etdirən bir hadisədir. Bu addımın arxasında duran səbəbləri təhlil edərkən, bir neçə mühüm amil və məqsəd nəzərə alınmalıdır.
Birinci və ən vacib amil, ABŞ-ın Qafqaz regionundakı strateji maraqlarıdır. Qafqaz, tarixi olaraq Rusiya və Türkiyə kimi regional güclərin təsir dairəsində olmuşdur. Bu gün də bölgə, xüsusilə Rusiya ilə Qərb arasında geopolitik rəqabətin mərkəzində dayanır. ABŞ-ın Ermənistanda hərbi mövcudluq yaratmaq təşəbbüsü, bu bölgədəki təsirini artırmaq və Rusiyanın təsirini balanslaşdırmaq cəhdinin bir hissəsi kimi dəyərləndirilə bilər. Rusiya, Ermənistanda böyük hərbi bazalara malikdir və bu ölkəni strateji tərəfdaş kimi saxlayır. ABŞ-ın Ermənistana yerləşdirilməsi, Rusiya ilə Qafqazda hərbi və siyasi rəqabətin yeni mərhələyə keçməsi kimi də şərh edilə bilər.
İkinci səbəb, Ermənistanın təhlükəsizlik ehtiyacları və bölgədəki sabitlik məsələləridir. 2020-ci il Qarabağ müharibəsi Ermənistanın müdafiə sistemlərinin zəifliyini üzə çıxardı və bu ölkənin təhlükəsizlik sahəsində xarici dəstəyə ehtiyac duyduğu aşkar oldu. ABŞ, Ermənistanın bu zəifliyindən istifadə edərək, bu ölkəyə hərbi və təhlükəsizlik sahəsində dəstək verməklə, bölgədəki sabitliyi təmin etməyi hədəfləyə bilər. Bu cür addımlar həm də ABŞ-ın demokratik institutların gücləndirilməsi və insan hüquqlarının müdafiəsi siyasəti ilə uyğun gəlir. Ermənistanın Qərblə yaxınlaşması, ABŞ üçün regionda sabitliyin təmin edilməsi və demokratik dəyərlərin yayılması baxımından strateji əhəmiyyət kəsb edir.
Üçüncü bir motivasiya isə ABŞ-ın İranın regional təsirini məhdudlaşdırmaq məqsədidir. İran, Cənubi Qafqazda və geniş anlamda Orta Şərqdə öz təsirini genişləndirməyə çalışır. ABŞ üçün İran, həm nüvə proqramı, həm də regiondakı silahlı qruplara verdiyi dəstək baxımından böyük bir təhlükə təşkil edir. ABŞ-ın Ermənistana hərbçilər yerləşdirməsi, bu ölkənin İranla olan yaxın qonşuluq münasibətləri fonunda, İranın regiondakı təsirinə qarşı bir çəkindirici amil kimi çıxış edə bilər. Ermənistanda ABŞ hərbçilərinin olması, İranın Qafqazda və qonşu bölgələrdə hərbi və siyasi fəallığını məhdudlaşdırmaq üçün bir vasitə ola bilər.
Dördüncü amil, ABŞ-ın NATO ilə olan münasibətləri və bölgədəki müttəfiqlərinin gücləndirilməsi məqsədidir. Ermənistanın NATO ilə əməkdaşlığı, Rusiya ilə yaxın münasibətlərə baxmayaraq, davam edir. ABŞ-ın Ermənistanda hərbi mövcudluğu, bu ölkənin NATO-ya inteqrasiyasını və Qərb dünyası ilə daha sıx əlaqələr qurmasını təşviq edə bilər. Bu həm də ABŞ-ın NATO müttəfiqləri ilə birlikdə regionda güc tarazlığını təmin etmək və Rusiyanın təsirini məhdudlaşdırmaq məqsədlərindən biri kimi şərh edilə bilər.
Bütün bu faktorları nəzərə alaraq, ABŞ hərbçilərinin Ermənistana yerləşdirilməsi, həm yerli, həm də qlobal səviyyədə mühüm geosiyasi məqsədlərə xidmət edir. Bu addım, ABŞ-ın Qafqazdakı təsirini gücləndirmək, Ermənistanın təhlükəsizliyini təmin etmək, İranın regional təsirini məhdudlaşdırmaq və NATO ilə inteqrasiyanı artırmaq kimi bir neçə strateji hədəfə çatmaq üçün atılan bir addımdır. Həmçinin, bu addım Rusiya və İranın regionda artan təsiri ilə bağlı narahatlıqlar fonunda, Qafqazın geopolitik tarazlığını dəyişdirmək potensialına malikdir. ABŞ-ın bu addımı, uzunmüddətli perspektivdə bölgədəki güc tarazlığını dəyişə və yeni beynəlxalq konfiqurasiyalar yarada bilər.
Əli Hüseynov
Busaat.az
