İsrail-Fələstin müharibəsi münaqişənin başlanmasından bəri çoxlu xarici müdaxilələrə və diplomatik təşəbbüslərə baxmayaraq, davam edən və mürəkkəb bir problemlə qarşı-qarşıya qalmışdır. Son dövrlərdə münaqişənin həlli ilə bağlı bir neçə mümkün ssenari müzakirə edilməkdədir.
Birinci mümkün ssenari, iki dövlətli həll variantıdır. Bu yanaşma İsrail və Fələstin dövlətlərinin yan-yana mövcud olmasını nəzərdə tutur. Tarixi olaraq bu yanaşma beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən dəstəklənmişdir və İsrail-Fələstin münaqişəsinin həlli üçün əsas prinsiplərdən biri hesab olunur. Lakin, bu modelin həyata keçirilməsi bir sıra çətinliklərə rast gəlir. İsrailin təhlükəsizlik narahatlıqları, fələstinli qaçqınların geri dönmə hüququ və sərhəd məsələləri kimi problemlər bu yanaşmanın reallaşmasını çətinləşdirir. Son dövrlərdə bu istiqamətdə irəliləyişlər olsa da, əsas problemlərin hələ də həll edilmədiyi görünür.
İkinci mümkün ssenari federativ bir yanaşmadır. Bu model İsrail və Fələstin arasında federativ bir struktur qurulmasını nəzərdə tutur. Bu yanaşma hər iki tərəfin də dövlət müstəqilliyini qorumağa imkan tanıyaraq, ortaq bir siyasi və iqtisadi çərçivədə birləşməyi təklif edir. Bununla yanaşı, federativ modelin həyata keçirilməsi ciddi hüquqi və inzibati çətinliklərə səbəb ola bilər. Həmçinin, İsrailin və Fələstinin mövcud siyasi strukturlarını dəyişdirməyi tələb edir ki, bu da münaqişənin tərəfləri üçün qəbul edilə bilər görünmür.
Üçüncü mümkün ssenari isə status-kvonun davam etməsidir. Bu modeldə mövcud vəziyyətin dəyişdirilməməsi və münaqişənin davam etməsi nəzərdə tutulur. Bəzi tərəflər bu yanaşmanı daha realistik hesab edə bilər, çünki mövcud siyasi reallıqlar və münaqişənin uzunmüddətli xarakteri, bu ssenarinin daha mümkün olacağını göstərir. Lakin, status-kvonun davam etməsi, bölgədəki insan hüquqları problemlərinin artmasına və regional təhlükəsizliyin daha da zəifləməsinə səbəb ola bilər.
Son olaraq, münaqişənin həlli üçün beynəlxalq cəmiyyətin rolu əhəmiyyətlidir. Beynəlxalq təşkilatlar və güclü dövlətlərin vasitəçiliyi, münaqişənin həlli prosesində kritik əhəmiyyət daşıyır. Ancaq bu, yalnız beynəlxalq səviyyədə təşkil olunan təşəbbüslərlə mümkün olmaya bilər, münaqişənin tərəflərinin də iradəli yanaşması və konkret addımlar atması lazımdır.
Bu yanaşmaların hər biri özünəməxsus çətinliklərə və imkanlara malikdir, lakin münaqişənin həlli üçün genişmiqyaslı və davamlı bir strategiya tələb olunur.
Beləliklə, bu nəticəyə gəlmək olar ki, İsrail-Fələstin münaqişəsinin sonunun necə olacağı, yalnız konkret siyasi və diplomatik inkişaflardan asılı deyil, həm də tərəflərin iradəsindən və beynəlxalq icmanın rolu ilə birbaşa bağlıdır. Münaqişənin davamlı və sülh yoluyla həlli üçün bütün tərəflərin kompromislərə hazır olması və hərtərəfli bir yanaşmanın tətbiq olunması vacibdir.
Əli Hüseynov
